Początek 2016 roku przyniósł nam zmiany dotyczące zasad naliczania odsetek. Od 1 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Nowa regulacja na ma celu zmniejszenie zatorów płatniczych a także zminimalizowanie opłacalności opóźnienia płatności.

Na samym początku warto wskazać, iż odsetki od sumy pieniężnej należą się wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jeżeli strony nie ustaliły wysokość odsetek w inny sposób wówczas należą się odsetku ustawowe.
W naszym systemie prawnym funkcjonują trzy rodzaje odsetek:

1. od sumy pieniężnej, które należą się wierzycielowi za możliwość korzystania z jego kapitału, np. w wyniku zawartej umowy pożyczki,
2. za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, których wierzyciel może żądać od dłużnika w przypadku gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, w obrocie nieprofesjonalnym (pomiędzy ?nie przedsiębiorcami?) i w obrocie z udziałem konsumentów (transdukcje pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem),
3. za opóźnienie w transakcjach handlowych, które mogą być naliczane przez wierzyciela dłużnikowi który opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego pod warunkiem, iż transakcja była zawarta w tzw. obrocie profesjonalnym czyli pomiędzy przedsiębiorcami lub z udziałem podmiotów publicznych.

Od 2016 r. wysokość odsetek ustawowych powiązano ze stopą referencyjną Narodowego Banku Polskiego. Pierwsze dwa rodzaje odsetek ustawowych wskazane powyżej uregulowane są w Kodeksie Cywilnym odpowiednio w art. 359 i art. 481. Natomiast odsetki ustawowe obowiązujące w transakcjach handlowych uregulowane są w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych z dnia 8 marca 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 403). W pierwszej kolejności zajmiemy się odsetkami ustawowymi uregulowanymi w Kodeksie Cywilnym.

Ad. 1 Odsetki ustawowe od sumy pieniężnej: Art. 359 §2 ?Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych?.

Na dzień zamieszczenia niniejszego wpisu stopa referencyjna Narodowego Banku Polskiego wynosi 1,5 punktu procentowego. W związku z powyższym wysokość odsetek które należą się wierzycielowi za możliwość skorzystania z jego kapitału oblicza się w następujący sposób:
Stopa referencyjna NPB (obecnie 1,5%) +3,5 punktu procentowego (wynika z art. 359§2 KC) = 5 punktów procentowych.

Przykład 1:
Jan Kowalski zawarł umowę pożyczki z Piotrem Nowakiem. Strony umowy nie ustaliły wysokości odsetek które należą się Janowi Kowalskiemu (wierzycielowi) za możliwość korzystania z jego kapitału przez Piotra Nowaka. W takim wypadku Janowi Kowalskiemu należą się odsetki ustawowe, które na chwilę obecną wynoszą 5%.

Odsetki umowne ? maksymalne od sumy pieniężnej:
Art. 359 §21 ?Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych?. Z godnie z wyżej przedstawionymi obliczeniami obecnie odsetki ustawowe wynoszą 5% a więc odsetki maksymalne wynikające z czynności prawnej (np. umowa pożyczki) nie mogą przekroczyć 10%.

Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej (np. umowy pożyczki) przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne

Przykład 2:
Jan Kowalski zawarł umowę pożyczki z Piotrem Nowakiem. Strony umowy ustaliły, iż odsetki wynosić będą 15%. Zgodnie z wyżej wskazanymi regulacjami jeżeli wysokość odsetek umownych przekracza wysokość odsetek maksymalnych to należą się odsetki maksymalne a więc Janowi Kowalskiemu (wierzycielowi) należą się odsetki maksymalne w wysokości 10%.

Ad. 2 Odsetki ustawowe w obrocie nieprofesjonalnym i w obrocie z udziałem konsumentów:
art. 481 §2 k.c. ?Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy?.

Obecnie stopa referencyjna NBP wynosi 1,5%. A więc odsetki ustawowe za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego będą wynosiły 1,5% + 5,5%= 7%

Przykład 3:
Jan Kowalski zawarł umowę sprzedaży z Piotrem Nowakiem. Strony umowy ustaliły, iż zapłata zostanie zwrócona do dnia 10 stycznia 2016 r. jednocześnie nie ustalając stopy odsetek za opóźnienie. Zgodnie z powyższym roszczenie o zapłatę odsetek liczy się od następnego kiedy roszczenie stało się wymagalne a więc od 11 stycznia 2016 r. wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia w wysokości 7%.

Maksymalne odsetki ustawowe za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia
Art. 481 §21 k.c. ?Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie?.

A więc jeżeli odsetki ustawowe za opóźnienie obecnie wynoszą 7%, to odsetki maksymalne za opóźnienie nie mogą przekroczyć 14%.

Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie (art. 481 § 22 kc).

Przykład 4:
Jan Kowalski zawarł umowę sprzedaży z Piotrem Nowakiem. Strony umowy ustaliły, iż odsetki za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia wynosić będą 20%. Zgodnie z wyżej wskazanymi regulacjami jeżeli wysokość odsetek umownych za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych to należą się odsetki maksymalne a więc Janowi Kowalskiemu (wierzycielowi) należą się odsetki za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia w wysokości 14%.

Ad. 3 Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych

Kolejny rodzaj odsetek funkcjonujący w polskim systemie prawnym uregulowany jest w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych z dnia 8 marca 2013 r. Na początku warto wyjaśnić czym jest transakcja handlowa. Mianowicie jest to umowa, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony będące profesjonalistami (przedsiębiorcy lub osoby wykonujące wolny zawód), zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. Do transakcji handlowych nie stosuje się przepisu art. 481 § 2 k.c., czyli przepisów o odsetkach ustawowych za opóźnienie. Dla przykładu transakcją handlową będzie umowa sprzedaży zawarta pomiędzy przedsiębiorcami w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Zgodnie z art. 4 ust 3 ustawy o terminach płatności w transakcjach handlowych:
?odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych?.
Obecnie stopa referencyjna NBP wynosi 1,5% a więc odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych między przedsiębiorcami będą wynosiły 1,5%+8%=9,5%

Zgodnie z art. 7 ustawy o terminach płatności w transakcjach handlowych:
W transakcjach handlowych – z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny – wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.

Przykład 5:
Jan Kowalski prowadzący działalność gospodarczą pod firmą ?Kowalski bud? w związku z prowadzoną działalnością zakupił towar (strony umowy nie uzgadniały wyższej wysokości odsetek). Hurtownia w której Jan Kowalski dokonywał zakupu wystawiła fakturę VAT ze wskazaniem terminu płatności do dnia 10 stycznia 2016 r. Jan Kowalski nie opłacił faktury w terminie. W związku z powyższym wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za czas opóźnienia w transakcjach handlowych od dnia 11 stycznia 2016 r. w wysokości 9,5%.

Do ustalenia wysokość odsetek maksymalnych w transakcjach handlowych stosujemy art. 481 §21 k.c. ?Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie?.

A więc jeżeli odsetki ustawowe za opóźnienie obecnie wynoszą 9,5%, to odsetki maksymalne za opóźnienie nie mogą przekroczyć 19%.

Na końcu warto również wspomnieć, iż do transakcji handlowych zawartych między przedsiębiorcami przed dniem 1 stycznia 2016 r. stosuje się przepisy dotychczasowe.

Poniżej podsumowującą powyższe rozważania tabela podsumowująca zmiany w sposobie liczenia odsetek, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.