Osoby poszukujące pomocy prawnej często spotykają się z dylematem z usług jakiego profesjonalisty skorzystać: adwokata, radcy prawnego, doradcy prawnego czy może dorady podatkowego? Czym różnią się wymienione zawody i w jakich dziedzinach się specjalizują?
Z wymienionych powyżej zawodów w pierwszej kolejności warto wyodrębnić zawody, których wykonywanie uregulowane jest ustawą. Znaczy to, że o powstaniu danego zawodu prawniczego zdecydował sam ustawodawca. Każda osoba wykonująca dany zawód musiała spełnić szereg wymagań ustawowych, by zostać dopuszczoną do grona danego zawodu prawniczego. Z pośród wymienionych powyżej, ustawowo uregulowane są następujące zwody: adwokat (ustawa prawo o adwokaturze z 26 maja 1982 r. /Dz.U. Nr 146, poz. 1188/) radca prawny (ustawa o radcach prawnych z 6 lipca 1982 r. /Dz.U. nr 164, poz. 1188/) oraz doradca podatkowy (ustawa o doradztwie podatkowym z dnia 5 lipca 1996 r. /Dz.U. Nr 102, poz. 475/).
Jak łatwo zauważyć ustawodawca nie przewiduje zawodu doradcy prawnego. Wykonywanie zawodu doradcy prawnego nie wiąże się z obowiązkiem skończenia jakiejkolwiek aplikacji, a nawet studiów wyższych na kierunku prawa. Doradcy prawni nie są członkami żadnej korporacji prawniczej, a ich uprawnienia w porównaniu z adwokatami i radcami prawnymi są bardzo ograniczone (duże ograniczenia w zastępowaniu i reprezentowaniu strony w postępowaniach sądowych). Z kwestią braku regulacji statusu doradców prawnych wiążą się następujące konsekwencje: doradcy prawni nie mają obowiązku ubezpieczyć się od odpowiedzialności cywilnej, nie mają kodeksów etyki ani nie podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej, nie mają obowiązku zachowania w tajemnicy tego, co usłyszeli od swojego klienta w związku z udzielaniem porady czy prowadzeniem sprawy (co oznacza m.in. to, że doradca prawny nie może skorzystać z możliwości uchylenia się od udzielenia odpowiedzi przed sądem, gdy jest świadkiem w sprawie).
Co w takim razie różni a co łączy zawód adwokata i radcy prawnego?
Adwokat i radca prawny to dwa różne zawody prawnicze, których wykonywanie regulowane jest innymi ustawami, z odrębnymi samorządami zawodowymi, z różną historią i przez to z różnymi stereotypami.
Droga do otrzymania uprawnień w obu przypadkach jest, jeżeli nie identyczna, to bardzo podobna. W obu przypadkach, aby uzyskać uprawnienia do wykonywania zawodu, należy skończyć aplikację (dostanie się na nią uzależnione jest od ukończenia studiów wyższych magisterskich na kierunku prawo) trwającą obecnie 3 lata, podczas której nabywa się wiedzę, a także doświadczenie zawodowe. Zakończenie aplikacji i zdanie egzaminu tzw. radcowskiego (odpowiednio adwokackiego) umożliwia wpisanie się na listę zawodową.
W obu przypadkach omawiane zawody polegają na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.
Z punktu widzenia ewentualnego klienta podstawową różnicą pomiędzy obydwoma zawodami jest to, że tylko adwokat może być obrońcą w sprawach karnych i karnoskarbowych. Radca prawny nie może reprezentować swojego mocodawcy w takich sprawach i w takim charakterze. Może już natomiast reprezentować w takich postępowaniach pokrzywdzonego.
Inną, tradycyjnie wskazywaną różnicą pomiędzy obydwoma zawodami jest to, że radca prawny może być zatrudniony na podstawie stosunku pracy, podczas gdy adwokat może wykonywać swój zawód jedynie w drodze indywidualnej działalności gospodarczej lub jako wspólnik spółki. Różnica ta, w dobie mody na alternatywne sposoby zatrudnienie, gdzie przedsiębiorcy unikają stosunków pracy, traci na wartości. Nie ma ona też wielkiego znaczenia z punktu widzenia przeciętnego człowieka.
Reasumując
Tak daleko idące zbieżności pomiędzy dwoma zawodami prawniczymi inicjują rozmowy, a także konkretne działania ustawodawcy, zmierzające do połączenia obydwu zawodów w jeden. Taki dualizm zawodów prawniczych (o tak podobnych uprawnieniach) jest czymś raczej wyjątkowym na tle innych państw europejskich. Inicjatywy te są jednak skutecznie blokowane przez środowiska i samorządy zawodowe. Na dzień dzisiejszy mamy zatem do czynienia z sytuacją w której istnieją dwa podobne zawody, a ich różnica z punktu widzenia klienta polega na tym, że tylko adwokat może być obrońcą w sprawach karnych i karnoskarbowych. We wszystkich innych sprawach uprawnienia radcy prawnego i adwokata się zbieżne. Do obu można się zatem wybrać z problemem z dziedziny prawa cywilnego, rodzinnego, handlowego, administracyjnego. Zarówno radca prawny jak i adwokat może reprezentować i zastępować mocodawcę w sądzie cywilnym, sądzie administracyjnym, przed Trybunałem Konstytucyjnym, przed Sądem Najwyższym jak również przed urzędami i organami władzy publicznej oraz samorządu terytorialnego.